จะเริ่มต้นนำการเขียนแผนที่มโนทัศน์ มาใช้กับระบบงานขององค์กรอย่างไร ?


โดย ภก.ประชาสรรณ์ แสนภักดี
ศูนย์ฝึกอบรมภูมิปัญญาสู่สากล
Glocalization Training Center

       การเขียนแผนที่มโนทัศน์ (Concept Mapping) เป็นเครื่องมือที่น่าสนใจมากในการประยุกต์มาใช้กับกระบวนการในการทำงาน ขององค์กร ในระดับต่างๆ ทั้งองค์กรภาครัฐ องค์กรภาคเอกชน รวมทั้งองค์กร พัฒนาเอกชน (NGOs) เรื่องจาก แผนที่มโนทัศน์ เป็นการสรุปภาพความคิด (Mental Model) ออกมาเป็นแผนที่บนกระดาษ (Visualize paper) มันจะช่วยให้การทำงานเป็นระบบ สนับสนุนการคิดเชิงมโนทัศน์ (Conceptual Thinking) ได้เป็นอย่างดี แต่ปัญหาของหลายๆ คน หลายๆ องค์กรก็คือ จะเริ่มต้นกันอย่างไร ? ในการนำเอาเครื่องมือ การเขียนแผนที่ความคิดมาใช้ (Apply Concept Mapping to work) เรามาดูกัน ต่อไปนี้เป็นขั้นตอนที่ผู้เขียนขอนำเสนอ เป็นแนวทางไว้เบื้องต้น
       1. เรียนรู้เรื่อง การเขียนแผนที่มโนทัศน์ อย่างจริงจัง (จริงใจ - ไม่ใช่แค่พอรู้ๆ แต่ต้องให้รู้จริง) (Concept Mapping Concept Learning)
       2. ฝึกอบรมบุคลากรในองค์กร ให้เข้าใจ และมีประสบการณ์ตรงกับการเขียน แผนที่มโนทัศน์ (Concept Mapping Training)
       3. เลือกเครื่องมือ ที่เป็นโปรแกรมคอมพิวเตอร์ เพื่อนำมาใช้งาน สักหนึ่งระบบ เช่น อาจจะเลือกโปรแกรม Inspiration หรือ CMapTools หรืออาจจะเป็น MS Visio 2003 หรืออาจจะเป็น SmartDraw ศึกษาเครื่องมือ ที่แนะนำได้จาก หน้าที่ว่าด้วย Software click
      
      4. เลือกระบบงานที่จะเริ่มทดลองประยุกต์ใช้ Concept Mapping เช่น อาจจะเลือกระบบงานที่ต้องเขียน มาตรฐานงาน (SOP- Standard Operating Procedure) เพราะนั้นคือ Concept Mapping นั้นเอง มันจะทำให้การทำงานของเราเป็นไปในแบบที่เป็นระบบ ในอดีต การเขียน Flow chart เราไปสนใจ ระบบงานจนลืมระบบคิด แต่ต่อจากนี้ไป ระบบงานจะถูกโปรแกรมไปด้วยระบบคิด (Idea - Based work flow)
       5. ใช้เครื่องมือผสมผสานระหว่าง Concept Mapping และ Mind Mapping เพื่อให้การทำงานกับความคิดมีประสิทธิภาพมากขึ้น Mind Mapping ใช้ในการระดมความคิดแบบอิสระ (Free Idea Storming) จากนั้น นำความคิดมาจัดระบบ ช่วงชั้นความคิด (Basic Ordering Ideas - BOIs) ด้วยเครื่องมือ Concept Maping มันจะทำให้ได้ภาพความคิดสมบูรณ์ขึ้น
       6. ส่งเสริมให้พนักงาน บุคลากร ขององค์กร ได้ใช้ การเขียนแผนที่มโนทัศน์ (Concept Mapping) ในชีวิตประจำวัน เพื่อสรุปภาพในใจ (Mental Model) เปิดเวทีให้บุคลากร ในใช้เครื่องมือในทุกโอกาส
       7. หัวใจสำคัญของการนำแผนที่มโนทัศน์มาใช้ก็คือ ผู้บริหาร ต้องทำความเข้าใจว่ามันคืออะไร มันเป็นเครื่องมือที่จะดึงเอาพลังสมองของพนักงานออกมาจริงไหม

ภาพการใช้งาน Concept Mapping เพื่อนำเสนอแนวคิด เรื่อง การเริ่มต้นประยุกต์ใช้ แผนที่มโนทัศน์กับองค์กร (Apply to work)


จากแผนที่มโนทัศน์ ที่นำเสนอเป็นการ สรุปขั้นตอนในการประยุกต์ใช้ Concept Mapping ในกระบวนการทำงานขององค์กร เพื่อให้ท่านได้เรียนรู้ หลักการเขียนแผนที่มโนทัศน์ และนำกรอบแนวคิด ไปใช้ในการวางแผนประยุกต์ใช้ Concept Mapping ได้พร้อมกัน สำหรับภาพที่นำเสนอนี้ ผู้เขียนใช้โปรแกรม CMapTools ในการเขียน

หลักการในการเขียนแผนที่มโนทัศน์ มีดังนี้
1. เขียนตัวหนังสือเป็นแบบตัวพิมพ์ใหญ่ กรณีภาษาอังกฤษ หรือ ตัวหนาและเน้นคำกรณีเป็นภาษาไทย สำหรับประเด็นความคิด (Node)
2. ใช้กระดาษแบบไม่มีเส้น (Unlined paper) เพื่อไม่ให้เส้นที่อยู่บนกระดาษมาขีดกรอบความคิด หากเลี่ยงไม่ได้ ก็ให้เส้นบรรทัดอยู่ในแนวตั้ง (Vertical)
3. ใช้กระดาษเปล่าที่ไม่มีการเขียนอะไรมาก่อน
4. เชื่อมคำที่เกี่ยวข้องหรือสัมพันธ์กันด้วยเส้น (Link line) หากมีความคิดใหม่ๆ เกิดขึ้นก็แตกเส้นเชื่อมออกไปด้านข้างดังในภาพข้างบน
5. เขียนต่อเนื่องไปอย่างรวดเร็วไม่ต้องหยุด ส่งผ่านความคิดให้เกิดความลื่นไหลไปเรื่อยๆ ไม่ต้องหยุดว่าความคิดควรจะอยู่ตรงไหน เขียนลงไปก่อน (เราสามารถเคลื่อนย้ายหรือลากเส้นความสัมพันธ์ได้ทีหลัง)
6. เขียนทุกอย่างลงไปโดยไม่ต้องตีความหรือพยายามหาคำอธิบายใดๆ เพราะกระบวนการจะหยุดชะงักในการคิด
7. หากถึงทางดันของการคิดก็ลองมองไปรวมๆ ทั้งภาพแผนที่มโนทัศน์เพื่อดูว่ายังมีส่วนใดตกค้างหรือหลงเหลือที่ยังไม่ได้เขียนลงไปหรือไม่
8. บางครั้งอาจมีความจำเป็นที่จะต้องใช้สี หรือรูปทรง (shape) เพื่อแยกแยะหรือจัดหมวดหมู่ความคิด

สิ่งที่ควรจะปรากฎในแผนที่มโนทัศน์
   1. มีการแตกแขนงความคิด (Branches)
   2. ลูกศรแสดงความสัมพันธ์ระหว่างแขนงความคิด (Node) Arrow Direction
   3. การจัดกลุ่มของความคิด (Grouping ideas) โดยอาจจะขีดเส้นล้อมกรอบกลุ่มความคิด
   4. รายละเอียดในรูปแบบของรายการ (List) เพื่อแสดงประกอบแต่ละความคิด (Node List)
   5. บางครั้งอาจจะมีคำอธิบายประกอบแขนงความคิด (Node / Branches Note)

ต้องการหลักสูตร ฝึกอบรมการเขียนแผนที่มโนทัศน์ อย่างเต็มรูปแบบ (หลักการ แนวคิด เครื่องมือ ฝึกปฏิบัติการ) ติดต่อ ภก.ประชาสรรณ์ แสนภักดี 0-1661-8579 หรือ E-mail : dmindmap@yahoo.com

ศูนย์ฝึกอบรมภูมิปัญญาสู่สากล - ขอนแก่น
Glocalization Training Center